Een onderneming is een rechtsvorm. Door het kiezen van de juiste rechtsvorm worden de juridische relaties van de onderneming vastgelegd. Belangrijke punten die bepaald worden voor de onderneming door de rechtsvorm zijn:
- Wat zijn de regels omtrent de jaarstukken (jaarverslag);
- Wat zijn de fiscale verplichtingen;
- Wie is er aansprakelijk binnen de onderneming;
- Hoe wordt de onderneming gefinancierd;
- Wie is uiteindelijk de eigenaar van een onderneming.
1. Rechtspersoonlijkheid
In totaal zijn er 9 rechtsvormen welke een onderneming kan aannemen. De hoofdindeling voor deze rechtsvormen kan worden gemaakt om te kijken of een onderneming een rechtspersoonlijkheid heeft of niet. Wanneer een onderneming een rechtspersoonlijkheid heeft wordt deze beschouwd als rechtspersoon. Een rechtspersoon is in beginsel juridisch aansprakelijk en kan personeel aannemen. Maar heeft ook een natuurlijk persoon nodig die handelt uit naam van de onderneming.
2. Rechtsvormen zonder rechtspersoon
Rechtsvormen zonder rechtspersoon kunnen zich voordoen als een eenmanszaak (zzp’er), vennootschap onder firma (VOF), maatschap en commanditaire vennootschap (CV). Alle rechtsvormen hebben ongeveer de zelfde voor- en nadelen.
2.1 Eenmanszaak / zzp’er
Een exploitant van een eenmanszaak is zowel uitvoerend directeur als eigenaar. De exploitant heeft het ondernemingsvermogen met eigen middelen verstrekt of een lening hiervoor afgesloten bij de bank op eigen naam. De bank heeft doorgaans geen zeggenschap over de onderneming ondanks de lening.
Personenvenootschap
2.2.1 Vennootschap onder firma ( VOF )
Van een VOF is sprake wanneer tenminste twee vennoten gezamenlijk een onderneming beginnen. Voor de BTW wordt de VOF gezien als ondernemer. Bij een VOF kan iedere vennoot 100% aansprakelijk worden gesteld voor alle verplichtingen. Het is verstandig maar niet verplicht om een vennootschapscontract op te stellen. Waarin wordt geregeld wat ieders bevoegdheden zijn, winstdeling, wat te doen bij arbeidsongeschiktheid, conflicten enzovoort. Het is aan te raden om een dergelijk contract te laten opstellen in samenspraak met een notaris.
2.2.2 Maatschap
Een maatschap is een veelgebruikte rechtsvorm onder specialisten die hetzelfde beroep uitoefenen maar wel afzonderlijk van elkaar, zoals advocaten en huisartsen. Een maatschap bestaat uit tenminste twee ondernemers die onder dezelfde naam hun bedrijfsactiviteiten gaan uitvoeren. Bij een maatschap is iedere maat zelf verantwoordelijk voor de schulden die hij aangaat en voor het evenredige deel van de maatschap. Het is verstandig maar niet verplicht om een maatschapscontract op te stellen. Waarin wordt geregeld wat ieders bevoegdheden zijn, winstdeling, wat te doen bij arbeidsongeschiktheid, conflicten enzovoort. Het is verstandig om een dergelijk contact te laten opstellen in samenspraak met een notaris.
2.2.3 Commanditaire vennootschap ( CV )
Een CV is eigenlijk een VOF echter geldt bij de VOF dat de leiding en eigendom berusten bij dezelfde personen. Bij een commanditaire vennootschap is er als enige een scheiding tussen leiding en eigendom onder de personenvennootschappen. Er zijn namelijk stille vennoten die wel eigenaar zijn maar geen leiding hebben over de onderneming. Daarnaast zijn er beherende vennoten die de leiding en eigendom hebben van de onderneming.
2.3 Rechtsvormen met rechtspersoon
Rechtsvormen met een kapitaalvennootschap kunnen zich voordoen als een besloten vennootschap (BV) en een naamloze vennootschap (NV). Beide hebben de kenmerken dat het eigendom is verdeeld in aandelen. Er jaarlijks een algemene vergadering van aandeelhouders is waar beslissingen worden genomen voor het bedrijf. Een voorbeeld hiervan is het kiezen en benoemen van het dagelijks bestuur (directie).
Omdat de leiding en eigendom is gescheiden is de continuïteit van het bedrijf beter gewaarborgd. Daarnaast kan het kapitaalvennootschap een eigen vermogen opbouwen omdat er een continuïteitreserve kan worden gereserveerd.
2.3.1 Besloten vennootschap ( bv )
Een BV is een onderneming waar aandelen op naam staan. Het wisselen van eigenaar wordt hierdoor lastiger. Er kan bijvoorbeeld een blokkeringsclause zijn opgenomen in de statuten waardoor een aandeelhouder eerst zijn aandelen moet aanbieden aan andere aandeelhouders.
2.3.2 Naamloze Vennootschap ( NV )
Een NV is een onderneming waar aandelen niet op naam staan. Het wisselen van eigenaar wordt hierdoor makkelijker. Dit gaat doorgaans via de beurs.
2.4 Overige rechtsvormen
2.4.1 Vereniging en stichting
Een vereniging en stichting hebben veel weg van elkaar. Ze hebben beide geen winstoogmerk en vertegenwoordigen vaak iets maatschappelijks zoals een goed doel of sportclub. Daarnaast heeft het bestuur tenminste drie leden; de voorzitter, penningmeester en secretaris.
2.4.1.1 Vereniging
Een vereniging heeft leden en deze hebben het dan ook voor het zeggen. Er zal jaarlijks een algemene ledenvergadering moeten worden gehouden waar het beleid van de vereniging wordt bepaald en het bestuur wordt gekozen. Tijdens deze vergadering zal het huidige bestuur ook verantwoording moeten afleggen aan de leden. Het voordeel van een vereniging is dat de leden vaak betrokken zijn en er contributie kan worden geïnt.
2.4.1.2 Stichting
Een stichting heeft geen leden en om die reden het voordeel dat het bestuur zichzelf kiest en geen verantwoording naar leden hoeft af te leggen. Een stichting is volledig afhankelijk van donateur, subsidies en soms van de bedrijfsvoering voor het inkomen.
2.4.2 Corporatie
Een coöperatie is een onderneming die ten behoeven van haar leden een bedrijfsvoering voert en de leden doen zaken met de coöperatie. De aard van het zaken doen kan onderverdeeld worden in drie soorten:
- Productiecoöperatie (leden leveren producten);
- Inkoopcoöperatie (leden nemen producten af);
- coöperatieve bank (leden lenen geld aan en van de bank).